Warande Informatief: Frank Van Laecke, Alain Platel, Steven Prengels / NTGent & laGeste (Les ballets C de la B + kabinet k) - Gardenia – 10 jaar later
‘Er zijn geen hoofdrollen en iedereen heeft de hoofdrol’, repliceert Vanessa Van Durme, wanneer ze de typering ‘leading lady’ hoort. ‘Het gaat om het werk van een ensemble. Ik ben wel de master of ceremonies die het woord neemt en aankondigt wat het publiek te zien zal krijgen. En die tekst is van mijn hand.’
Van Durme mag dan haar hoofdrol bij ‘Gardenia’ minimaliseren, het idee kwam van haar. De actrice en scenarioschrijfster bracht het aan bij Frank Van Laecke, die haar solovoorstelling ‘Kijk mama, ik dans’ had geregisseerd en bij Alain Platel van Les ballets C de la B, in wiens productie ‘Allemaal indiaan’ ze had gespeeld. En ze stelde de cast samen.
‘Hoe het begon? Ik had de documentaire film ‘Yo soy así ’ gezien over de laatste avond van een travestiecabaret in Barcelona – de club sluit omdat de eigenaar is gestorven – en was danig onder de indruk. Regisseur Sonia Herman Dolz zoomt in op de oude artiesten in hun habitat. Ik dacht: daar zit een theaterstuk in!’
Ze vraagt me een paar jaar door te spoelen. ‘Op een dag laten die twee zo van elkaar verschillende regisseurs Platel, bekend van dansvoorstellingen, en Van Laecke, bekend van musicals, me weten dat ze aan ‘Gardenia’ willen beginnen. Ik was het voorstel al bijna vergeten!’ Ze ging meteen aan de slag en belde zeven transgender- en dragqueenkennissen.
‘Ik wou absoluut geen acteurs op het podium. De artiesten die ik kende van travestieshows en –bars en die (bijna) met pensioen waren stemden meteen toe. “Wat moeten we spelen?”, vroegen ze. “Je moet niet spelen, gewoon jezelf zijn is voldoende”, antwoordde ik. “Jullie zijn bigger than life”’. ‘
Ik wist dat Alain altijd begon met improvisaties en dan aan de slag ging: knippen, plakken, schuiven. En dat hij behoedzaam en respectvol te werk gaat. Ik wist: ze/we gaan geliefd worden. Anderhalve maand na de eerste improvisaties stond ‘Gardenia’ op punt. Normaal gezien werkt hij vier maanden aan een productie.’
Geen fictie
Gardenia toonde in 2010 negen spelers op de laatste avond van een productie, maar is verder geen fictie. Dat wil zeggen: zeven oudere artiesten – transgender of dragqueen of nog anders – plus Hendrik Lebon en Griet Debacker, ‘een jonge danser’ en een ‘echte vrouw’, luidt het tussen aanhalingstekens op de site van laGeste (les ballets C de la B + kabinet k). Zeven oudere personages in harmonie én contrast met de twee jongere.
De regisseurs noemen de productie ‘een uitzonderlijke getuigenis, een intiemste relaas over hoop en gekoesterde of verloren illusies. Elk met een zoektocht. Elk met een intrigerend verhaal.’
Van Durme: ‘Ik noem ‘Gardenia’ altijd a celebration of life. Het gaat over het vieren van het leven, over samenhorigheid, over vriendschap. Over yo soy así. Kijk, zo ben ik. Take it or leave it.’ Die paillettenjurken en veren zijn een schild. In ‘Gardenia’ is die ‘zo ben ik’ natuurlijk dramatischer en extremer dan in het dagelijkse leven. Wij lopen niet de hele dag rond in glitterpakjes of veren!’
Het levensparcours van Vanessa in een notendop: toen ze als zevenjarig jongetje met haar ouders een keer naar de Minardschouwburg in Gent ging wist hij dat hij actrice wilde worden. In de jaren zestig volgde de geslachtsoperatie – ze werkte twaalf jaar in de prostitutie om haar operaties te kunnen betalen – , ze was artiest in clubs en werd vervolgens de gevierde actrice die ze nu is.
‘“Transseksueel” is voor veel mensen nog steeds gelijk aan “tegennatuurlijk’’’, zegt ze. ‘Mijn houding daarbij is “Ja, en?”, “Et alors?”, zoals Francois Mitterand destijds zei. Tijdens een nagesprek met publiek in Amsterdam heb ik het zo geformuleerd: “Ik heb nooit verlangd dat ik werd aanvaard, wel gerespecteerd.”’
‘Natuurlijk stellen we ons kwetsbaar op, we geven ons zelfs letterlijk (half)bloot. Alain Platel vroeg meteen of iemand zich daar ongemakkelijk bij voelde. “Why?”, dacht ik. We zijn allemaal al lang klaar met het genderverhaal en verder zijn we mensen die tegen de zeventig aanlopen (toen). “What you see is what you get”. Niet één Kate Moss meer te bespeuren. Je zakt op een gegeven moment uit, drinkt al eens wat,…’, zegt ze terwijl ze een slok Picon neemt.
De diva verwijst naar de iconische scène van veertien minuten waar, op de tonen van Ravels Bolero, mensen in mannenpak transformeren tot vrouwen. Tot megasterren als Norma Desmond – rol van Vanessa! –, Liza Minelli, Marlène Dietrich en anderen.
Wereldhit
Bij de première in 2010 was ‘Gardenia’ meteen een succes, het werd een fenomeen, een wereldhit. De succesproductie toerde twee jaar lang en telde 213 opvoeringen in 22 landen en negentig steden: overal in Europa en ver daarbuiten, van Australië, Taiwan, Rusland tot Canada en de Verenigde Staten en van Sao Paulo tot Taipei, van Adelaide tot Amsterdam. De ovaties, open doekjes en bloemen stapelden zich op. Modekoning Jean-Paul Gaultier liet bloemen afgeven in Parijs. ‘Gardenia’s, echt waar’, verzekert Van Durme. Jane Birkin liet tijdens de première weten dat ze fan was.
In 2012 werd ‘Gardenia’ genomineerd voor de prestigieuze Britse Olivier Award. ‘We weten zelf niet waarom’, zegt Vanessa Van Durme over het wereldwijde succes. ‘Allez, wat maakt dat je zes keer door applaus wordt teruggeroepen? Staande ovaties! Why? Blijkbaar is er iets wat mensen ontroert. Voor ons is het een zeer technische voorstelling. Vergis je niet, alles is tot op de millimeter vastgelegd. Elke beweging voor de spiegel, elke stap die wordt gezet is choreografie.’
Het verhaal misschien, de thema’s, de pracht van oudere kunstenaars – een groep paradijsvogels op leeftijd noemde ‘de Volkskrant’ de cast –, de kleren, de show, de muziek? ‘De muziekband van Steven Prengels is werkelijk een acteur meer’, haast Van Durme zich. ‘En neen, naar de Bolero kan ik niet meer neutraal luisteren (lacht). Weet je dat die aanvankelijk werkmuziek was? We hadden Steven toch als componist? Hij studeerde af aan het conservatorium van Amsterdam met 100 procent! Toen we zeiden: Steven, componeer iets voor ons, antwoordde hij: de Bolero van Ravel is een chef d’oeuvre, die blijft erin. Het werd de iconische scène van 14 minuten waarin de heren op leeftijd op het podium transformeren tot dames-performers. Ook ‘Je vais à Rio’ van Claude François was werkmuziek en is gebleven.’
Nergens hecklers gezien die het optreden verstoorden, hopelijk? ‘Nee, hoor. Zelfs nergens ook maar een onheus woord gehoord. Zelfs niet in Rusland, toen we op een gegeven moment in een buurt zouden optreden die bekendstaat als extreem-rechts. Het theater had bodyguards ingehuurd. Ik dacht: Oei, gaan ze ons hier met kalasjnikovs beschermen? De wapens waren er niet bij, maar in de coulissen stonden links en rechts twee uit de kluiten gewassen mannen. Aan het eind sprong dat publiek overeind, standing ovation. Toen dacht ik: het zijn niet de mensen, het is de politiek die extreem is. Uiteindelijk hebben onze lijfwachten ons niet begeleid naar het restaurant. Dat was volstrekt overbodig, zagen ze in. Ze dachten dat wij met pluimen en al naar buiten zouden gaan (grinnikt)!’
Tien jaar later
En toen kwam in 2019, totaal onverwacht de vraag van de regisseurs of een herneming aan de orde kon zijn? Tien jaar later. Alle artiesten tussen de zeventig en de tachtig nu. Behalve een. In 2016 overleed plots Andrea De Laet, de vlotgebekte ex-schepen van feestelijkheden. Met acht in plaats van negen trokken ze de podiumkleren weer uit de kast.
‘Ik had vervanging klaarstaan maar Andrea bleek onvervangbaar. Ze was onschatbaar’, zegt ze over haar collega-transseksueel. ‘Naast Andrea mocht je staan tapdansen, je maakte geen kans om opgemerkt te worden (ernstig).’ De tournee van ‘Gardenia, 10 jaar later’ – alweer 41 boekingen – wordt aan haar opgedragen. Andrea’s paarse paillettenjurk, waarin ze gloedvol transformeerde tot Tina Turner, ligt als eerbetoon op de verder lege stoel.
‘We hebben twee of drie keer gerepeteerd en de 105 minuten zaten er weer in. Nog nooit zo’n gedisciplineerde groep spelers gezien als deze!’
Een nieuwe regie kwam er niet aan te pas.
‘Ja, natuurlijk voelen we het dat we tien jaar ouder zijn geworden, maar we staan er’, zegt ze. ‘De voorstelling is eigenlijk alleen nog maar beter geworden, juist omdat we ouder zijn geworden. Als je die zeventigers in die jurken op het podium ziet, denk je misschien: stop toch met optreden! Maar dat doen we dus niet. Met deze show snijden we de vergankelijkheid de pas af.’
Beseft ze hoe belangrijk de voorstelling is geweest voor mensen met een genderissue? Hoeveel meer bespreekbaar genderverandering is geworden, hoe de terminologie inmiddels is aangepast?
Op de eerste vraag antwoordt ze ‘neen’. ‘Ik ben nooit een barricadespringer geweest. Ik dacht dat mijn monoloog ‘Kijk mama, ik dans’ mijn bijdrage zou zijn aan de bespreekbaarheid van het onderwerp. Daar vertel ik over mijn kindertijd, het besef van het foute lichaam, de geslachtsverandering. Ik heb lieve ouders gehad, ze waren niet ‘tegen tegen’. Het ging tenslotte om mijn leven. Maar laat me dat niet allemaal opnieuw vertellen. Die voor mij onontbeerlijke ingreep ligt een halve eeuw achter me.’
Ze realiseert zich zeer goed dat er veel is veranderd voor transgenders de voorbije tien jaar. En niet alleen de woordenschat.
‘Het Universitair Ziekenhuis van Gent staat samen met Thailand aan de top inzake genderverandering. Gent heeft tegenwoordig een wachtlijst van 1.300 mensen. Behalve de chirurg staat een heel team voor je klaar: psychiaters, urologen en andere specialisten. Ik had niet eens een afspraak voor mijn geslachtsoperatie destijds. Ik wist alleen: Dr. Burou, Clinique du Parc, Casablanca.’
Tolerantie en respect
Ze mag dan geen tafelspringer zijn, de actrice-scenarioschrijfster is geëngageerd. Haar werk nodigt uit tot tolerantie en respect voor de en het andere.
Het gaat haar inmiddels al een poosje voor de wind. Voor haar theatermonoloog ‘Avant que j’oublie’ (2014), over alzheimer, ontving ze in 2014 in Frankrijk de prestigieuze Prix de la meilleure comedienne du Syndicat de la Critique. In 2015 werd ze genomineerd voor een Molière als Beste Actrice. Eind vorig jaar werd ze in de Minard, waar ze destijds het theatervirus opdeed, met een Gents handje geëerd als ‘verdienstelijk Gentenaar’.
Bij de huldiging in Minard zei Frank Van Laecke over haar: ‘Vanessa is van graniet’.
‘De showbizz is een erg harde business’, reageert ze. ‘Je bent altijd maar zo goed als je laatste rol.’ Onlangs speelde ze een rol in Les tortues, de nieuwe film van de Belgische regisseur David Lambert (Entre les murs). Voorjaar 2023 heeft ze een rol in Alma, een bewerking van Goethes Faust door Fabrice Murgia en Peggy Lee Coopers bij Theatre de Namur. ‘Nee, gelukkig geen typecasting dit keer. Peggy Lee is de dragqueen van dienst. Ik heb pas ja gezegd toen ik wist dat ik een andere rol zou krijgen.’
‘Gardenia 10 jaar later’ zit er alweer bijna op. ‘Voorgoed dit keer, ongetwijfeld.’
Vanessa Van Durme leeft nu nog even uit haar koffer en daar houdt ze van.
Of ze de tijd vindt voor een partner? ‘Mijn partner is het theater en die is zo trouw, si fidèle’, antwoord ze met knipoog. ‘Het theater is mijn partner en mijn minnaar. Sluit daar maar mee af.’
Martine Cuyt
credits
spel en creatie: Vanessa Van Durme, Griet Debacker, Andrea De Laet (†), Richard ‘Tootsie’ Dierick, Danilo Povolo, Gerrit Becker, Hendrik Lebon, Dirk Van Vaerenbergh en Rudy Suwyns
regie: Frank Van Laecke en Alain Platel
muziek: Steven Prengels
naar een idee van Vanessa Van Durme
decorontwerp: Paul Gallis
kostuumontwerp: Marie ‘costume’ Lauwers, Dorine Demuynck en Lutje Tamsin
licht: Kurt Lefevre (ontwerp), Jan Mergaert en Bennert Vancottem
geluid: Sam Serruys (ontwerp), Brecht Beuselinck en Jo Thielemans
stage manager: Wim Piqueur en Luc Laroy realisatie
kostuums: atelier NTGent o.l.v. An De Mol
hoofdtooien en verentooien: Claudine Grinwis Plaat Stultjes en Dian Vandecruys
realisatie decor: decoratelier NTGent
fotografie: Luk Monsaert
naar de voorstelling